Η Τήνος, σε αναζήτηση χαρακτήρα

Κάποτε στης Τήνου τα παραδοσιακά χωριά και στην παλιά πόλη της Χώρας του Αγίου Νικολάου, τα σπίτια συνήθως αποτελούνταν από το ισόγειο, που χρησιμοποιείτο ένα μέρος σαν αποθήκη όπου έβαζαν τις προμήθειές τους, τα εργαλεία τους και ένα άλλο μέρος δίπλα χρησιμοποιείτο ως στάβλος για να σταλίζουν το γάιδαρο ή το μουλάρι, ανάλογα του τι είχε ο νοικοκύρης, ή ακόμα και κότες ή γουρούνι. Στο δε ανώι ζούσε η οικογένεια με πολλά παιδιά και τους γονείς τους παράλληλα. Οι δρόμοι (και όχι μονοπάτια) φτιαγμένοι για να περνοδιαβαίνουν οι άνθρωποι και τα ζώα (καβαλάρ’κα, αγελάδες κλπ.) στενοί στην πλειοψηφία τους, όσο για να περνά ένα γάιδαρος φορτωμένος με κοφίνια, σανά, ξύλα, φρύγανα ή ότι άλλο χρειάζονταν η οικογένεια.

Η οικονομία τους ήταν τέτοια, ώστε κατανάλωναν από αυτά που παρήγαγαν στο χωράφι τους και μόνο ελάχιστα ήταν αυτά που προμηθεύονταν από το μπακάλικο, τα οποία ήταν αδύνατο να τα καλλιεργήσουν ή να τα κατασκευάσουν.

Τα λεφτά πολύ λίγα, μόνο για τα απαραίτητα. Ηλεκτρικό ρεύμα δεν υπήρχε, μια λάμπα πετρελαίου ή λαδοφάναρο ήταν αυτά που φώτιζαν τις νύχτες και σε πολύ εξαιρετικές περιπτώσεις το λουξ, που είχαν οι κάπως πιο εύποροι, ή επώνυμοι του χωριού, το οποίο είχε ένα πιο πλούσιο φωτισμό. Μ’ αυτά τα φώτα οι μαθητές διάβαζαν τα μαθήματα του Σχολείου τους και πολλοί πρόκοβαν, γιατί ήξεραν «πόσα απίδια έχει ο σάκος» και τις δυσκολίες της ζωής.

Το νερό το ’παιρναν από τις κοινόχρηστες βρύσες, τα ξινάρια, ή πηγές που βρίσκονταν σε διάφορα μέρη του χωριού ή της παλιάς πόλης και το κουβαλούσαν με τις πήλινες στάμνες ή γκαζοντενεκέδες και κουβάδες από λαμαρίνα, πάντα με κόπο, όταν μάλιστα χρειάζονταν τις περισσότερες φορές να ανέβουν και να κατέβουν σκαλοπάτια. Η δε κατανάλωσή του γίνονταν με πολύ φειδώ και για λόγους οικονομίας και λόγω του κόπου της μεταφοράς.

Αποχέτευση δεν υπήρχε. Ο απόπατος, ή η χρεία, ή καμπινές, ή το μέρος, ονόματα που είχε τότε η σημερινή τουαλέτα, δεν είχαν δίκτυο αποχέτευσης. Ο κάθε σπιτονοικοκύρης συγκέντρωνε σε δικό του χώρο στο κατώι του σπιτιού του τα αφοδεύματα και όταν αυτά ξεραίνονταν, τα συγκέντρωνε και τα μετάφερε με κοφίνια ή τσουβάλια στα χωράφια του για λίπασμα στα δένδρα και στις άλλες καλλιέργειές του, φορτώνοντάς τα στα υποζύγιά του. Τότε όποια ζώα είχε ο νοικοκύρης γεωργοκτηνοτρόφος τα χρησιμοποιούσε ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός ζώου. Τα γαϊδαρομούλαρα τα χρησιμοποιούσε για μεταφορά τόσο των ανθρώπων όσο και της πραμάτειας του από και προς τα χωράφια του, Τις αγελάδες και τα κατσικοπρόβατα για το κρέας τους το γάλα τους και το μαλλί από τα πρόβατα.

Τα σκυλιά και τα γατιά έπαιζαν και αυτά το ρόλο τους. Τα σκυλιά ήταν σαν φύλακες και κυνηγόσκυλα για το κυνήγι πουλιών ή ζώων που θήρευαν οι άνδρες. Οι γάτες, φρόντιζαν να πιάνουν τα ποντίκια που τότε υπήρχαν περισσότερα στα χωριά. Αυτά δε τα ζώα έτρωγαν τα αποφάγια και τα περισσεύματα του σπιτιού. Ο χοίρος τρέφονταν κάθε χρόνο από την οικογένεια με δικές τους επί το πλείστον τροφές, για να έχουν όλο το χρόνο το κρέας τους σε διάφορες παρασκευές, (αλατισμένο, σε γλίνα, ή καπνιστό στον αέρα), οι κότες, αρκετές κι αυτές, κάπου κοντά στο σπίτι σε κάποιο σταυλάκι, τις περισσότερες φορές ελεύθερες να βόσκουν, συμπληρώνονταν η τροφή τους από τη σπιτονοικοκυρά με κριθάρι από τη σοδειά τους και από διάφορα αποφάγια των ανθρώπων. Από αυτές είχαν πάντα το φρέσκο αυγό για τα παιδιά, αλλά και για το μαγείρεμά τους και φυσικά το κρέας τους και την κουτσουλιά τους για κοπριά στα κηπευτικά τους.

Τα απορρίμματά τους ήταν λιγοστά και σε αυτά έκαναν οικειοθελώς ανακύκλωση χωρίς τη διαφήμιση και τις απαραίτητες γνώσεις του σήμερα. Τις διάφορες κοπριές, του χοίρου, των αγελάδων και των κατσικοπροβάτων τις έκαναν λίπασμα. Με το νερό από το πλύσιμο τροφών και σκευών πότιζαν κήπους και λουλούδια.

Δεν υπήρχαν μεγάλες και πολυτελείς συσκευασίες. Τα περισσότερα προϊόντα ήταν χύμα σε τσουβάλια ή γκαζοντενεκέδες και αυτά πάλι τα χρησιμοποιούσαν για τις ανάγκες τους. Όλα είχαν τη χρήση τους. Η λιτότητα και τα απαραίτητα ρύθμιζαν τη ζωή τους και η απλότητα στην καθημερινότητά τα τους ήταν τρόπος ζωής.

Σήμερα όλα αυτά, μοντέρνοι νοικοκυραίοι τα «αξιοποιούν» κατά πως νομίζουν καλλίτερα για να αποκομίσουν κέρδη και να ζήσουν, πιστεύουν, πιο άνετα απ’ ότι έζησαν οι προγονοί τους. Μόνο που οι προδιαγραφές των χωριών μας, των χωριών της Τήνου και αυτής της παλιάς πόλης του Αγίου Νικολάου είναι κατασκευασμένες για την ζωή των τότε κατοίκων με τις τότε ανάγκες τους. Δεν χωράνε στους γαϊδουρόδρομους πλέον τα τόσα αυτοκίνητα που αντικατέστησαν τα γαϊδαρομούλαρα, ούτε όταν τα κατώγια έγιναν κι αυτά «γκαρσονιέρες» ή μαγαζιά κάθε είδους, με τις όσες επιπλέον ανάγκες σε χώρους στάθμευσης, ύδρευσης, αποχέτευσης, απορριμμάτων και τόσων άλλων απαιτήσεων από νεόπλουτους χρήστες, οι οποίοι όσο πιο ακριβά πληρώνουν για τη χρήση τους, τόσο ποιο σπάταλοι και απαιτητικοί γίνονται, προσπαθώντας να επιβάλλουν τη δική τους νοοτροπία εις βάρος των ντόπιων και μάλιστα προκλητικά.

Η Τήνος χάνει την αυθεντικότητά της, χάνει τη γνήσια παραδοσιακή εικόνα που σαγήνευε τους επισκέπτες και ξεχώριζε από τον αφιλόξενο και εχθρικό αστικό τρόπο ζωής. Η Τήνος είναι σε αναζήτηση χαρακτήρα.

Τήνος 6 Ιουλίου 2025 - Νίκος Φώσκολος Καναλέτος